दिनविशेष - १७ सप्टेंबर २०१८

तिथी	भाद्रपद शुक्ल ८ (१७:४५)
वार	सोमवार
नक्षत्र	मूळ (अहोरात्र)
योग	आयुष्मान (२३:३०)
करण	बव (१७:४५), बालव (--:--)

दुर्गाष्टमी

प्रत्येक महिन्यातील शुक्ल अष्टमीला दुर्गाष्टमी साजरी केली जाते. या दिवशी दुर्गामातेचे पूजन शुभ मानले जाते. शुक्ल पक्षातील अष्टमीला शिव पूजन निषिद्ध मानले जाते.

दूर्वाष्टमी

भाद्रपद शुक्ल अष्टमीला हे नाव आहे. या दिवशी दूर्वाविषयी व्रत करावे, असे सांगितले आहे. या व्रतास दूर्वेसह गौरी, गणेश व शिव यांची पूजा करावयाची असते. अपत्यहीन स्त्रिया हे व्रत करतात. पूजा झाल्यानंतर आठ ग्रंथीनी युक्‍त असा दोरा डाव्या हातात बांधतात. पुढील श्‍लोकाने दूर्वेची प्रार्थना करतात-

त्वं दुर्वेऽमृतनामासि पूजितासि सुरासुरै: ।

सौभाग्यसन्ततिं दत्व सर्वकार्यकारी भव ॥

यथा शाखाप्रशाखाभिर्विस्तृतासि महीतले ।

तथा ममापि सन्तानं देहि त्वमजरामरम् ॥

अर्थ - हे दुर्वे, अमृत हे तुझे नाव आहे. तू देवदानवादिकांकडून पूजित आहेस. तू मला सौभाग्य आणि संतती देऊन सर्व कार्ये सिद्ध करणारी हो. ज्याप्रमाणे शाखाप्रशाखांनी तू पृथ्वीवर पसरतेस, त्याप्रमाणे मला अजरामर असे पुत्रसंतान दे. (माझा वंशवृक्ष तुझ्यासारखा शाखा - प्रशाखांनी युक्‍त कर.

या व्रताचे दुसरे पर्याय व्रत.

भाद्रपद शुक्ल सप्तमीस उपास करावा. अष्टमीच्या दिवशी व्रताचा संकल्प करून पवित्र जागी उगवलेल्या दूर्वांवर शिवलिंगाची पूजा करावी. शिवाला दूर्वा, शमी, पुष्पमाला वाहाव्यात. खजूर, खोबरे व महाळुंग यांचा नैवेद्य दाखवावा. अक्षतायुक्‍त दह्याचे अर्घ्य द्यावे. ब्राह्मणांना विविध फळांची वायने द्यावी. त्या दिवशी केवळ फलाहार करावा. उद्यापनाच्या वेळी पूजाहवन करावे. ब्राह्मणांना व आप्तेष्टांना तिळाच्या व कणकीच्या पदार्थांचे भोजन घालावे.

फळ - सौभाग्य व संतती यांचा लाभ व इच्छापूर्ती.

महालक्ष्मी व्रत

भाद्रपद शुक्ल अष्टमीपासून ते आश्‍विन कृष्ण अष्टमीपर्यंत दररोज १६ चुळा भरून प्रात:स्नान करावे. चंदनाच्या काष्ठाची लक्ष्मीची मूर्ती स्थापन करून तिच्याजवळच सुताचा दोरा घेऊन त्याला १६ गाठी घालून त्याचा तातू करावा. त्यावेळी लक्ष्मीची पूजा करावी व लक्ष्म्यै नम: म्हणून प्रत्येक गाठीची पूजा करावी नंतर

धनं धान्यं धरांहर्म्यं कीर्तिसमायुर्यश: श्रियम् ।

तुरगान् दन्तिन: पुत्रान् महालक्ष्मि प्रयच्छ मे ।'

हा मंत्र म्हणून वरील दोरा उजव्या हातात बांधावा. हिरव्या दूर्वेची १६ पाने व १६ अक्षता हातात घेऊन कथा श्रवण करावी याप्रमाणे करून आश्‍विन व. अष्टमी दिवशी विसर्जन करावे.

राधा अष्टमी

भाद्रपद महिन्याच्या दोन्ही पक्षांतील अष्टमींना 'राधा अष्टमी' असे म्हणतात. राधेच जन्म भाद्रपद शुक्ल सप्तमीस झाला असे समजतात आणि अष्टमीच्या दिवशी तिची पूजा करतात. पूजाविधी असा-

प्रात:काली स्नानानंतर व्रतसंकल्प करावा व एका मंडलात मृत्तिकेचा किंवा तांब्याचा कलश ठेवावा. त्यावर असलेल्या तांब्याच्या तामनात राधेची सुवर्णमूर्ती ठेवून तिला वस्त्रे वाहावीत. मग पूजा करून ती मुर्ती ब्राह्मणास दान द्यावी. शक्‍य असेल तर उपास करावा. काही लोक या व्रतात राधाकृष्णाची पूजा करतात.

फल - पापनाश

गौरी विसर्जन (दिवसभर)

मूळ नक्षत्रावर  गौरीचे नदीत विसर्जन करतात आणि परत येतांना नदीतील थोडी वाळू किंवा माती घरी आणून ती सर्व घरभर पसरवतात.

दोरे घेणे / दोरकग्रहण

ज्येष्ठा गौरीच्या पूजेच्या वेळी दोरक ठेवून विसर्जनानंतर तो दोरक घेतला जातो. दोरक घेण्याच्या विधीस ‘दोरकग्रहण’ असे म्हणतात. दोरक म्हणजे हाताने काढलेल्या सुताचे सोळा पदरी हळदीत भिजवून रंगवलेले सूत्र होय. सोळा ही संख्या लक्ष्मीशी निगडित असल्यामुळे दोरकातही सोळा पदर असतात.

हा दोरक अत्यंत शुभकारक आणि लक्ष्मीप्राप्ती करून देणारा असतो. घरातील सर्व स्त्रिया दोरक धारण करतात. काही प्रांतांत पुरुषही आपल्या हातात हा दोरक धारण करतात. काही जण हा दोरक आपल्या धनकोशात, धान्यकोठारात, वास्तूच्या पायात आणि देवघरात ठेवतात.

अष्टमी श्राद्ध

अपराण्ह काळी अष्टमी तिथी असल्यामुळे, ज्यांची श्राद्ध तिथी भाद्रपद शुक्ल ८ आहे त्यांचे आजच्या दिवशी श्राद्ध करावे.

श्राद्धकृत्यांमध्ये अपराण्ह काळाचे महत्व आहे. श्राध्दतिथि अपराण्हकाळी म्हणजे सामान्यतः दुपारी दीड ते चार ह्या काळात ज्या दिवशी जास्त मानाने असेल त्या दिवशी सकाळी श्राध्दतिथि नसताना सुध्दा सकाळपासून दुपारी तीन वाजेपर्यंत कोणत्याही वेळी श्राध्दकर्म करता येते.

सुर्योदयापासून ३ मुहूर्त प्रत:काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त संगव काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त मध्यान्ह काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त अपराण्ह काळ व नंतरचे ३ मुहूर्त सायंकाळ असतो. अशा रीतीने दिवसाच्या १५ मुहूर्तांचे पाच विभाग केले आहेत. या पैकी सायंकाळ बहुदा सर्व कामांना प्रशस्त नाही. तर श्राद्ध कर्मासाठी अपराण्हकाळ प्रशस्त मानवा.

संदर्भ :
दाते पंचांग
सुलभ ज्योतिष शास्त्र
इंटरनेट