दिनविशेष - १३ नोव्हेंबर २०१८

तिथी	कार्तिक शुक्ल ६ (२८:२३)
वार	मंगळवार
नक्षत्र	उत्तराषाढा (२९:३७)
योग	शूल (१५:४२)
करण	कौलव (१५:०५), तैतिल (२८:२३)

प्रतिहार षष्ठी

कार्तिक शुक्ल षष्ठीला हे नाव आहे. हे सूर्यव्रत आहे. या दिवशी सायंकाळी नदीच्या तीरावर जाऊन सूर्याभिमुख होऊन व्रत संकल्प करतात आणि नानाविध फळे, दूर्वा, रक्तचंदन, अन्न अशा वस्तु एका ताम्हणात घेऊन पुढील मंत्राने सूर्याला अर्घ्य देतात.

'नमोऽस्तु सूर्याय सहस्रभानवे नमोऽस्तु वैश्‍वानर जातवेदसे ।

त्वमेव चार्घ्य प्रतिगृह्य गृह्य देवाधिदेवाय नमो नमस्ते ॥'

मग त्याची पूजा करतात. गीतवाद्य-नृत्यादिकांनी ती रात्र जागवतात. सकाळी पुन्हा सूर्याची पूजा करून ब्राह्मण-भोजन घालतात.

फल - आरोग्यप्राप्ती व मनोरथपूर्ती

कार्तिकी छठ पूजा

कार्तिक शुक्ल षष्ठीला हे पर्व साजरे केले जाते. हे व्रत प्रामुख्याने बिहार, झारखंड व पूर्व-उत्तर भारतात साजरे केले जाते. या बाबत अशी अख्यायिका प्रसिध्द आहे कि पांडव जेव्हा जुगारामध्ये सर्व काही हारले होते त्यावेळी द्रोपदीने हे व्रत केले होते व त्याचे फलस्वरूप पांडवांना राजपाठ परत मिळाले. छठ देवी हि सूर्याची बहिण आहे असे मानले आहे.

हे व्रत चर दिवसांचे असते. कार्तिक शुक्ल चतुर्थीला व्रतस्थ व्यक्ती शुचीर्भूत होऊन शाकाहारी भोजन करावे. दुसऱ्या दिवशी दिवसभर उपवास करावा व संध्याकाळी उसाचा रस आणि गुळ यांपासून बनवलेली खीर आणि रोटी प्रसाद म्हणून ग्रहण करावी. तिसऱ्या दिवशी म्हणजेच सूर्यषष्ठीच्या दिवशी दिवसभर उपवास करून सूर्यास्ताच्या वेळी सर्व पूजा साहित्य सुपामध्ये ठेवून नदीकाठी जाऊन सूर्याला अर्घ्य द्यावे. रात्री छठी मातेची गीते गाऊन जागरण करावे. व चवथ्या दिवशी सूर्योदयापूर्वीच नदीकाठी जाऊन. उगवत्या सूर्याच्या पहिल्या किरणांना अर्घ्य द्यावे, सर्वांना प्रसाद देऊन स्वत:हि प्रसाद ग्रहण करावा.

महाषष्ठी / वन्हिमहोत्सव

एक तिथिव्रत. कार्तिक शुक्ल षष्ठीला सूर्य वृश्‍चिक राशीत आणि मंगळवार असेल तर त्या दिवसाला 'महाषष्ठी' असे म्हणतात. आदल्या दिवशी उपवास करणे, षष्ठीला अग्नीची पूजा करणे आणि ब्राह्मणभोजन घालणे असा याचा विधी आहे.

फल - पापनाश.

घबाड

२८:२३ पर्यंत घबाड योग आहे. हा प्रयाणासाठी शुभ योग आहे.

सूर्य नक्षत्रापासून चंद्र नक्षत्रापर्यंत (दोन्ही धरून) नक्षत्रे मोजावीत. त्याला ३ ने गुणून त्यात शुक्ल प्रतिपदेपासून च्या तिथी मिळवाव्यात व नंतर ७ ने भागावे. बाकी ३ राहिल्यास घबाड असते.

सूर्य नक्षत्र: विशाखा

चंद्र नक्षत्र : उत्तराषाढा

तिथी: शुक्ल ६ = ६

सूर्य नक्षत्र ते चंद्र नक्षत्र = ६

६ x ३ = १८

यात शुक्ल प्रतिपदेपासूनच्या  म्हणजे ६ तिथी मिळवू : १८ + ६ = २४

आता ७ ने भागू  २४ / ७ = ३ ३/७

बाकी ३ म्हणून घबाड.

षष्ठी श्राद्ध

अपराण्ह काळी षष्ठी तिथी असल्यामुळे, श्राद्धतिथी कार्तिक शुक्ल ६ असेल तर या दिवशी श्राद्ध करावे.

श्राद्धकृत्यांमध्ये अपराण्ह काळाचे महत्व आहे. श्राध्दतिथि अपराण्हकाळी म्हणजे सामान्यतः दुपारी दीड ते चार ह्या काळात ज्या दिवशी जास्त मानाने असेल त्या दिवशी सकाळी श्राध्दतिथि नसताना सुध्दा सकाळपासून दुपारी तीन वाजेपर्यंत कोणत्याही वेळी श्राध्दकर्म करता येते.

सुर्योदयापासून ३ मुहूर्त प्रत:काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त संगव काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त मध्यान्ह काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त अपराण्ह काळ व नंतरचे ३ मुहूर्त सायंकाळ असतो. अशा रीतीने दिवसाच्या १५ मुहूर्तांचे पाच विभाग केले आहेत. या पैकी सायंकाळ बहुदा सर्व कामांना प्रशस्त नाही. तर श्राद्ध कर्मासाठी अपराण्हकाळ प्रशस्त मानवा..

संदर्भ :
दाते पंचांग
सुलभ ज्योतिष शास्त्र
इंटरनेट