दिनविशेष - ११ डिसेंबर – २०१६

तिथी	मार्गशीर्ष शुक्ल १२ (१६:३२)
वार	रविवार
नक्षत्र	भरणी (२७:३३)
योग	परिघ (१३:१७)
करण	कौलव (२६:४७)

अखंड द्वादशी

मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशीस उपवास व पूजा करावी. फल-यज्ञातील वैकल्य दूर होते. हेमाद्रींच्या मते आश्‍विन शुक्ल द्वादशी, एकादशीस उपवास व विष्णुपूजा करतात. व्रतावधी एक वर्ष आहे.

फल- धर्मकृत्यातील न्यून कमी होते.

अरण्य द्वादशी किंवा मल्लद्वादशी

हे एक तिथिव्रत आहे. मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशी किंवा कृत्यमयूखाच्या मते चैत्र किंवा श्रावण शुक्ल द्वादशी. व्रतावधी एक वर्ष. यात गोविंदपूजा द्वादशीस अरण्यात जाऊन पारणे करावयाचे असते. पारण्यास बारा ब्राह्मण, यती किंवा दंपती यांस भोजन घालातात.

कामद्वादशी

मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशीस व्रतारंभ करतात. व्रतावधी एक वर्ष प्रत्येक द्वादशीस कामदेवाची पूजा करणे, असा या व्रताचा विधी आहे.

जनार्दनपूजा

मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशीला प्रातःस्नान करुन शुचिर्भूत व्हावे. भगवान विष्णूची पूजा करुन उपवास करावा. पंचगव्याने स्नान करावे. ते स्वतः प्राशन करावे. जव व तांदूळ भरलेले पात्र ब्राह्मणाला द्यावे. तसेच

सप्तजन्मसु यत्किंचिन्मया खंण्डव्रतं कृतम् ।

भगवंस्त्वत्प्रसादेन तदखण्डमिहास्तु मे ॥

यथाखिलं जगत्सर्वं त्वमेव पुरुषोत्तम ।

तथाखिलान्यखण्डानि व्रतानि मम सन्तु वै ॥'

अशी प्रार्थना करावी.

तारक द्वादशी किंवा व्यंजन द्वादशी

मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशीला तारकद्वादशी म्हणतात. हे व्रत या दिवशी सुरू होऊन वर्षभर चालते. हे व्रत सूर्य आणि ग्रह यांच्या प्रीत्यर्थ असते. व्रत सुरू झाल्यानंतर प्रत्येक महिन्यात विविध प्रकारच्या अन्नभोगांनी ब्राह्मणाला संतुष्ट करतात आणि ग्रहांना अर्घ्य देतात.

फल- पापनाश.

द्वादशादित्य व्रत

मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशीपासून एक वर्षपर्यंत प्रत्येक शुक्ल द्वादशीला पुढील नाममंत्रोच्चारपूर्वक भगवान सूर्यनारायणाची यथाविधी पूजा करावी आणि जितेंद्रिय स्थितीत राहून व्रताचरण करावे, म्हणजे सर्व प्रकारच्य़ा आपत्ती दूर होतात आणि सर्व सुखांची अभिवृद्धी होते. दर महिन्याचा नाममंत्र असा-

१) मार्गशीर्षात - धात्रे नमः ।

२) पौषात - मित्राय नमः ।

३) माघात - अर्यम्णे नमः।

४) फाल्गुनात - पूष्णे नमः ।

५) चैत्रात - शक्राय नमः ।

६) वैशाखात - अंशुमते नमः ।

७) ज्येष्ठात - वरुणाय नमः ।

८) आषाढात - भगाय नमः ।

९) श्रावणात - त्वष्ट्रे नमः ।

१०) भाद्रपदात - विवस्वते नमः ।

११) अश्‍विनात - सवित्रे नमः ।

१२) कार्तिकात - विष्णवे नमः ।

द्वादशी व्रत

मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशी या दिवशी हे व्रत करतात. या व्रताचे दोन पर्याय आहेत.

१) व्रतावधी एक वर्ष किंवा आयुष्यभर. एकादशीला उपवास. द्वादशीला वासुदेवाची पूजा असा त्याचा विधी आहे. हे व्रत अंबरीष राजाने वर्षभर केल्याची भागवतात कथा आहे.

(२) द्वादशी दिवशी

नमो नारायणाय ।

या मंत्राने तीर्थाचे अभिमंत्रण व तीर्थोदकाची स्तुती करावी. नंतर स्नान करुन सुर्याला अर्घ्य द्यावेत, आणि ब्राह्मण, गाय, सुवर्ण यांना स्पर्श करून सूर्यप्रतिमेची पूजा करावी. ब्राह्मण-भोजन घालून मग पारणे करावे. अशा प्रकारे बारा द्वादशींना व्रत करावे, असे पद्म पुराणात सांगितले आहे.

मत्स्यद्वादशी

मार्गशीर्ष शुक्ल द्वादशीला हे व्रत करतात. या व्रातात नारायणाची पूजा करतात. पाण्याने भरलेली चार पात्रे घेऊन त्यावर फुले वाहतात. त्यावर तिळाने भरलेले ताट ठेवतात. चार पात्रे म्हणजे चार सागर आहेत, असे मानतात. मग मत्स्यावतारी विष्णूची मूर्ती करून तिची पूजा करतात. रात्री जागर करतात. नंतर चार पात्रांसहित सर्व वस्तू दान देतात.

फल- पापनाशन.

या व्रताचा पर्याय आणखी एक आहे. असा - मार्गशीर्ष शुक्ल दशमीला सुरुवात करून एकद्शीला उपवास, द्वादशीला थोडी चिकण माती आणून आदित्याला अर्पण करतात. नंतर माती अंगाला लावून स्नान करतात.

प्रदोष

सूर्यास्तानंतर पुढे ३ मुहूर्त (म्हणजे मध्यम मानाने  साधारण २ तास २४ मिनिटे ) प्रदोष काळ असतो.

प्रत्येक चांद्र मासात प्रदोष काळी जेव्हा त्रयोदशी असेल त्या दिवशी प्रदोष निमित्त उपास करतात.

‘कामनाभेद ' हा या व्रताचा विशेष आहे. प्रत्येक महिन्याच्या शुद्ध व वद्य त्रयोदशीला हे व्रत करावे. याप्रमाणे एक वर्षभर करावे. व्रतादिवशी प्रात: स्नान करुन

'मम पुत्रादिप्राप्तिकामनया प्रदोषव्रतमहं करिष्ये'

 इ. संकल्प करून व्रतारंभ करावा. सायंकाळी पुन्हा स्नान करावे. श्रीशंकराचे पुढे बसून वेदपाठी ब्राह्मणाज्ञेप्रमाणे पुढील मंत्राने प्रार्थना करावी व षोड्शोपचारे पूजा करावी.

भवाय भवनाशाय महादेवाय धीमते । रुद्राय नीलकंठाय शर्वाय शशिमौलिन ॥

उग्रायोग्राघनाशाय भीमाय भवहारिणे । ईशानाय नमस्तुभ्यं पशूनां पतये नमः ॥

भाजलेले सातूचे पीठ , तूप व साखरेचा नैवेद्य अर्पण करावा. याप्रमाणे करून तेथेच आठ दिशांना आठ दिवे प्रज्वलित करावेत व प्रत्येक दिवा लावताना आठ वेळा नमस्कार करावा.

'धर्मस्त्वं वृष रूपेण जगदानन्दकारक।

अष्टमूर्तैरधिष्ठानं अथः पाहि सनातन ।'

 या मंत्राने नंदिकेश्वराला पाणी दुर्वा आदि देऊन त्याची पूजा करावी व त्याला स्पर्श करुन पुढील मंत्राने शंकर, पार्वती आणि नंदिकेश्वराची प्रार्थना करावी.  

ऋणरोगादि दारिद्र्यम ये चान्ये चापम्रुत्यव: !

भय क्लेश मनस्ताप: नश्यनंतु मम सर्वदा !! "

( कर्ज,रोग,गरिबी,अपम्रूतू,भय, त्रास ईत्यादि मनस्ताप माझे  कायमचे नाहिशे होवोत.)

हे व्रत विशेषत: स्त्रियांनी करण्याचे आहे. नंदीच्या शेपूट व शिंगे आदींच्या स्पर्शाने अभीष्टसिद्धी होते.

Ø  सोमवार: शांतीरक्षणासाठी सोम प्रदोष करावा.

Ø  मंगळवार: ऋणमुक्त होण्यासाठी भौम प्रदोष करावा.

Ø  शुक्रवार: सौभाग्य किंवा स्त्री-समृद्धीची इच्छा असेल तर शुक्रवारी हे व्रत करावे.

Ø  शनिवार: पुत्र प्राप्तीसाठी शनिप्रदोष वर्षभर किंवा फलप्राप्ती होई पर्यंत करावा. 

Ø  रविवार: आयुर्दायासाठी अर्कप्रदोष हे व्रत करावे.

घबाड

२७:३३ नंतर घबाड योग आहे. हा प्रयाणासाठी शुभ योग आहे.

सूर्य नक्षत्रापासून चंद्र नक्षत्रापर्यंत (दोन्ही धरून) नक्षत्रे मोजावीत. त्याला ३ ने गुणून त्यात शुक्ल प्रतिपदेपासून च्या तिथी मिळवाव्यात व नंतर ७ ने भागावे. बाकी ३ राहिल्यास घबाड असते.

सूर्य नक्षत्र: जेष्ठा

चंद्र नक्षत्र : कृत्तिका

तिथी: शुक्ल १३

सूर्य नक्षत्र ते चंद्र नक्षत्र = १३

१३ x ३ = ३९

यात शुक्ल प्रतिपदेपासूनच्या म्हणजे १३ तिथी मिळवू : ३९ + १३ = ५२

आता ७ ने भागू  ५२ / ७ = ७ ३/७

बाकी ३ म्हणून घबाड.

दग्ध योग

१६:३२ पर्यंत रविवारी द्वादशी असल्यामुळे दग्ध योग होत आहे.

तिथी आणि वार यांच्या संयोगाने दग्ध योग होतो. हा सर्व शुभ कार्यास वर्ज आहे. पुढील स्थिती मध्ये हा योग होतो.

रविवार – द्वादशी	सोमवार – एकादशी
मंगळवार – पंचमी	बुधवार - तृतीया
गुरुवार – षष्ठी	शुक्रवार – अष्टमी
शनिवार – नवमी

संदर्भ :
दाते पंचांग
सुलभ ज्योतिष शास्त्र
इंटरनेट