दिनविशेष - १२ डिसेंबर २०१८

तिथी	मार्गशीर्ष शुक्ल ५ (२३:०६)
वार	बुधवार
नक्षत्र	श्रवण (१६:३६)
योग	व्याघात (२३:३९)
करण	बव (९:४३), बालव (२३:०६)

नागपूजन –नागदिवे / नागदिवाळी

मार्गशीर्ष शुक्ल पंचमीला ‘नागदिवाळी’ असेही म्हणतात. या दिवशी नागप्रतिमेची पूजा करण्याची व घरात जेवढे पुरुष असतील त्यांतील प्रत्येकाच्या नावाने एकेकपक्वान्न करून त्यावर दिवा लावण्याची प्रथा महाराष्ट्रात आहे. दिवा हे दीर्घायुष्याचे प्रतीक, नाग हे कुलाच्या मूळपुरुषाचे प्रतीक मानतात. या मूळपुरुषाच्या कृपेने घरातल्या हयात पुरुषांना दीर्घायुष्य लाभावे , असा यात हेतू असतो.

नागपंचमी

हे व्रत श्रावण शुक्ल पंचमीचे म्हणून प्रसिद्ध असले तरी स्कंदपुराणात म्हटल्याप्रमाणे

शुक्ला मार्गशिरे पुण्या श्रावणे या च पंचमी ।

स्नानदानैर्बहुफला नागलोकप्रदायिनी ॥

या वचनानुसार मार्गशीर्ष शुक्ल पंचमीलाही नागांची पूजा केल्याने व एकभुक्त व्रत केल्याने फलप्राप्ती होते.

श्रीपंचमी

या व्रतात आरंभ मार्गशीर्ष शुक्ल पंचमीला होतो. त्यासाठी हाती कमलपुष्प घेतलेल्या, कमलासनावर बसलेल्या आणि दोन गजेंद्रांनी आपल्या सोंडांमधून सोडलेले दूध अगर जल याने स्नान करणार्‍या लक्ष्मीचे चित्तामध्ये ध्यान करावे आणि सुवर्णादिनिर्मित्त मूर्तीसमोर व्रतसंकल्प करावा. तीन प्रहर दिवस लोटल्यावर गंगेच्या अगर विहीरीच्या पाण्याने स्नान करावे. नंतर उपर्युक्त मूर्तीची सुवर्णादीच्या कलशावर स्थापना करुन सर्वप्रथम देवगण व पितृगण तृप्त करावे (अर्थात गणपतिपूजन, मातृकापूजन आणि नांदी श्राद्ध करावे). नंतर ऋतुकालोभ्दव फलपुष्पादी घेउन उपलब्ध उपचारद्रव्यांनी लक्ष्मीचे पूजन करावे. गंधविलेपनापूर्वी

१) चंचला,	२) चपला,
३) ख्याती,	४) मन्मथा,
५) ललिता,	६) उत्कंठिता,
७) माधवीं,	८) श्री

अशा अष्टनामोच्चारांनी

१) पाद,	२) जंघा,
३) नाभी,	४) स्तन,
५) भुजा,	६) कण्ठ,
७) मुख,	८) मस्तक

अशा अष्टांगांची पूजा करावी, नैवेद्य अर्पण करावा आणि सवाष्ण स्त्रिला कुंकू लावून तिला जेवू घालावे.

तिच्या पतीला

श्रीर्मे प्रीयताम्

म्हणून एक शेर तांदूळ व तूप देऊन भोजन करावे. अशा तर्‍हेने

१	मार्गशीर्ष	श्री,
२	पौष	लक्ष्मी,
३	माघ	कमला,
४	फाल्गुन	सम्पद,
५	चैत्र	पद्मा,
६	वैशाख	नारायणी,
७	ज्येष्ठ	धृती,
८	आषाढ	स्मृती,
९	श्रावण	पुष्टी,
१०	भाद्रपद	तुष्टी,
११	आश्‍विन	सिद्धी,
१२	कार्तिक	क्षमा

याप्रमाणे बारा महिन्यांत बारा देवींची यथासांग व यथाक्रम पूजन करावे, मंडप उभारावा. त्यात वस्त्रे, भूषणे व पात्रे यांनी युक्त शय्येवर लक्ष्मीचे पुन्हा पूजन करून ती सवत्स धेनूसह ब्राह्मणास द्यावी. नंतर भोजन करावे. असे व्रत केले असता पुत्र-सुख, सौभाग्य आणि अचल लक्ष्मी प्राप्त होते.

याच दिवशी कार्तिकेयाचा देवसेनेशी विवाह झाला. याच दिवशी शरीरिणी श्री त्याच्या आश्रयाला आली. ज्या दिवशी हे श्री-कार्तिकेय यांचे मीलन झाले, तो महातिथी लोकांत 'श्री-पंचमी' म्हंणून प्रसिद्ध पावली.

घबाड

२३:०६ नंतर घबाड योग आहे. हा प्रयाणासाठी शुभ योग आहे.

सूर्य नक्षत्रापासून चंद्र नक्षत्रापर्यंत (दोन्ही धरून) नक्षत्रे मोजावीत. त्याला ३ ने गुणून त्यात शुक्ल प्रतिपदेपासून च्या तिथी मिळवाव्यात व नंतर ७ ने भागावे. बाकी ३ राहिल्यास घबाड असते.

सूर्य नक्षत्र: जेष्ठा

चंद्र नक्षत्र : धनिष्ठा

तिथी: शुक्ल ६ = ६

सूर्य नक्षत्र ते चंद्र नक्षत्र = ६

६ x ३ = १८

यात शुक्ल प्रतिपदेपासूनच्या  म्हणजे ६ तिथी मिळवू : १८ + ६ = २४

आता ७ ने भागू  २४ / ७ = ३ ३/७

बाकी ३ म्हणून घबाड.

पंचमी श्राद्ध

अपराण्ह काळी पंचमी तिथी असल्यामुळे, श्राद्धतिथी मार्गशीर्ष शुक्ल ५ असेल तर या दिवशी श्राद्ध करावे.

श्राद्धकृत्यांमध्ये अपराण्ह काळाचे महत्व आहे. श्राध्दतिथि अपराण्हकाळी म्हणजे सामान्यतः दुपारी दीड ते चार ह्या काळात ज्या दिवशी जास्त मानाने असेल त्या दिवशी सकाळी श्राध्दतिथि नसताना सुध्दा सकाळपासून दुपारी तीन वाजेपर्यंत कोणत्याही वेळी श्राध्दकर्म करता येते.

सुर्योदयापासून ३ मुहूर्त प्रत:काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त संगव काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त मध्यान्ह काळ, त्यानंतर ३ मुहूर्त अपराण्ह काळ व नंतरचे ३ मुहूर्त सायंकाळ असतो. अशा रीतीने दिवसाच्या १५ मुहूर्तांचे पाच विभाग केले आहेत. या पैकी सायंकाळ बहुदा सर्व कामांना प्रशस्त नाही. तर श्राद्ध कर्मासाठी अपराण्हकाळ प्रशस्त मानवा.

संदर्भ :
दाते पंचांग
सुलभ ज्योतिष शास्त्र
इंटरनेट