दिनविशेष - २१ ऑक्टोबर २०१५

तिथी	आश्विन शु ८ (१३:३०)
वार	बुधवार
नक्षत्र	उत्तराषाढा (१४:२०)
योग	धृति (१९:२४)
करण	बालव (२४:४९)

दुर्गाष्टमी / महाअष्टमी

आश्‍विन शु. अष्टमीला देवीच्या उपासनेची अनेक अनुष्ठाने होतात म्हणून ही तिथी महाष्टमी म्हणून ओळखली जाते. या तिथीस सप्तमीचा वेध व्रताचाराच्या दृष्टीने वर्ज्य समजावा व नवमीच ग्राह्य मानावा. या दिवशी देवी शक्‍तिधारणा करते. नवमीला पूजासमाप्ती होते. म्हणून सप्तमी वेधयुक्त महा-अष्टमीला पूजन केल्याने पुत्र-स्त्री-धनहानी होते. जर अष्टमी मूळनक्षत्रयुक्त व नवमी पूर्वाषाढायुक्त असेल अथवा दोहोंनी युक्त असेल तर ती महानवमी होते. सूर्योदयासमयी अष्टमी, सूर्यास्तसमयी नवमी आणि वार मंगळवार असेल तर तो योग अधिक श्रेष्ठ समजावा. महाष्टमीला प्रात:काळी शुचिर्भूत होऊन भगवतीची वस्त्र, शस्त्र, छत्र, चामर राजचिन्हादिसहित पूजा करावी. त्यावेळी भद्रावती योग असेल तर पूजा संध्याकाळी करावी. आणी अर्धरात्रीला बलिप्रदान करावे. कित्येक ठिकाणी या दिवशी 'अखिलकारणी' देवीचे पूजन करतात. हे पूजन भद्रासहित सायंकाळ किंवा प्रात:काळ केव्हाही करता येते. त्यात केवळ त्रिशूळाची पूजा होते.

अलक्ष्मी : (लक्ष्मी नव्हे ती )

या देवीचे वर्णन आगम व विष्णुपुराण यांत आढळते. ती कृष्णवर्ण, रक्‍तनेत्र; द्विभुज, लांब नाकाची, स्तन व पोट मोठे असलेली, कमळ व काकध्वज धारण करणारी, बैलासारखी तोंड असलेली व कन्यापुत्रसहित असते. केरसुणी हे तिचे आयुध होय. शीतलादेवीचे स्वरूपही काही अंशी अलक्ष्मीसारखेच आहे. या वर्णनाशी जुळणार्‍या काही मध्ययुगीन शिल्पकृती.

हिचा फेरा आपल्या घरावर येऊ नये म्हणून काही ठिकाणी आश्‍विन शु. अष्टमीस महालक्ष्मीच्या पूजेआधी ज्येष्ठा या नावाने हिची पूजा करून घराबाहेर तिचे विसर्जन करतात. ही घरातून निघून जावी म्हणून काही ठिकाणी मागील दारी एक वात लावून ती घराच्या कोनाकोपर्‍यात फिरवून पुढील दारी आणुन टाकतात. हा प्रकार म्हणजे अलक्ष्मीला बाहेरची वाट दाखविणे होय. याच्याउलट बाहेर वात लावून ती घरात आणणे म्हणजे लक्ष्मीला घरात येण्याचा मार्ग दाखविणे, असे समजतात. बंगालमध्ये आश्‍विनी अमावस्येस शेणाची 'क्षणिका अलक्ष्मी' बनवून लक्ष्मीप्रमाणेच तिची पूजा करतात व मग तिचे विसर्जन करतात.

जीवत्पुत्रिका व्रत

एक स्त्री-व्रत. आश्‍विन शु. अष्टमीस उ. प्रदेशातील स्त्रिया हे व्रत.करतात. या दिवशी उपवास करून दान देतात. हे व्रत केल्याने पुत्रशोक होत नाही. असे सांगितले आहे.

एकरात्रोत्सवारंभ

नवरात्र सुरू होण्यापूर्वी अशौच आले व महानवमीपूर्वी अशौच संपत असेल तर त्यानंतर सात, पाच, तीन अथवा एक दिवस जेवढे दिवस मिळतील तेवढे दिवस नवरात्र करावे. अशौचामुळे वर सांगितल्यामुळे कमी दिवसांचे नवरात्र करतात. अशा दिवसांचा उल्लेख सप्तरात्रोत्सवारंभ, पंचरात्रोत्सवारंभ, त्रिरात्रोत्सवारंभ अशा प्रकारे केलेला असतो. अशा दिवशी घटस्थापना करून नवमीपर्यंत नवरात्रीची पूजा करता येते.

महाष्टमी उपवास

सरस्वती विसर्जन

१४:२० नंतर सरस्वती विसर्जन करावे.

उल्कानवमी

एक तिथिव्रत. या व्रतात आश्‍विन शु. नवमीस महिषासुरमर्दिनीची पूजा करतात. व्रतावधी एक वर्ष. या व्रताला उल्का हे नाव पडण्याचे कारण, हे व्रत करणारा पुरुष त्याच्या शत्रूंना व व्रतकर्ती स्त्री तिच्या सवतींना उल्केप्रमाणे दिसतो, असे सांगितले आहे.

दुर्गानवमी

आश्‍विन शु. नवमीचे हे नाव आहे. दुर्गेच्या नावाने व्रतारंभ करतात. व्रतावधी एक वर्षाचा. आश्‍विन मासापासून चारमहिन्यांचे तीन भाग करावे आणि प्रत्येक भागात दुर्गेच्या निरनिराळ्या रूपांची निरनिराळी फुले, सुगंधी द्रव्ये आणि नैवेद्यादी उपचारांनी पूजा करावी.

फल - शक्ती-संपत्ती यांची प्राप्ती.

प्रदीप्त नवमी

एक तिथिव्रत. आश्‍विन. शु. नवमीला या व्रताला प्रारंभ करतात. व्रतावधी एक वर्ष. व्रतविधी असा - व्रतकर्त्याने

'ओम् महाभगवत्यै महिषासुरमर्दिन्ये हुं फट्'

या सोळा अक्षरी मंत्राने देवीची पूजा करावी आणि गुग्गुळाचा गोळा अग्नीला अर्पण करावा. शिवाची पूजा करावी. गवताची एक हात लांबीची काडी घेऊन ती पेटवावी. काडी जेवढा वेळ जळेल तेवढ्या वेळात जेवढे अन्न खाता येईल तेवढेच खावे.

फल - शक्‍ती आणि विजय यांची प्राप्ती.

आयुध पूजन

कौरवांनी द्यूताच्या खेळात पांडवाना हरविल्यानंतर पांडवाना १४ वर्ष वनवास व त्यातील एक वर्ष अज्ञातवासात घालवावे लागले. या काळात पांडवांचे वास्तव्य विराटनगरीत होते. पुढे जेव्हा विराट राजाच्या गाई कौरवांनी पळविल्या तेव्हा पांडवानी युद्ध करून त्या गाई विराटराजाला परत मिळविण दिल्या अशी कथा आहे. अज्ञातवासात जाण्यापूर्वी पांडवानी आपली शस्त्रे शमीच्या झाडाच्या ढोलीत लपविली होती. तीच शस्त्रे त्यांनी या युद्धात वापरली. म्हणून या दिवशी शमीच्या वृक्षाची व शस्त्रांची पूजा करतात. 

संदर्भ :

दाते पंचांग

सुलभ ज्योतिष शास्त्र

इंटरनेट